راکتور اتمی تهران؛ از دولت آیزنهاور تا دوران اوباما

مقامات ایرانی به همراه نمایندگان روسیه، فرانسه و آمریکا روز دوشنبه ۲۷ مهر برابر با ۱۹ اکتبر برای تامین سوخت راکتور اتمی تهران در وین پایتخت اتریش، و مقر آژانس بین المللی انرژی اتمی، گفت و گو خواهند کرد.

براساس توافقی که به گفته مذاکره کنندگان غربی حدود بیست روز پیش در جریان مذاکرات ژنو به دست آمد، روسیه و فرانسه اورانیوم غنی شده با غلظت پایین را از ایران دریافت کرده و آن را به میله های سوختی برای راکتور تحقیقاتی تهران تبدیل می کنند.

این برای نخستین بار طی سی سال گذشته است که کشورهای غربی برای ارسال اورانیوم غنی شده به ایران به توافق اولیه دست یافته اند.

به نظر می رسد که دلیل رضایت این کشورها برای ارسال اورانیوم غنی شده با غلظت بالا، ماهیت راکتور اتمی تهران باشد که یک سازه تحقیقاتی است که در دهه 1340 توسط دولت آمریکا به ایران فروخته شد.

راکتور اتمی تهران و طرح رئیس جمهوری آمریکا

برنامه ایران برای استفاده از انرژی اتمی به سال ۱۳۳۵ و تلاش دانشگاه تهران باز می گردد. در این سال، مرکزی با نام "مرکز اتمی دانشگاه تهران" برای آموزش و پژوهش اتمی در این کشور تاسیس شد.

این مرکز به فاصله نسبتا کوتاهی پس از طرح دوایت دوایت آیزنهاور، رئیس جمهور وقت آمریکا، با عنوان "اتم برای صلح" افتتاح شد.

دو سال پس از این، به پیشنهاد دانشگاه تهران، ساخت یک راکتور اتمی به تصویب هیات دولت ایران رسید. بلافاصله پس از این مصوبه، راکتور تحقیقاتی از آمریکا خریداری شد.

عملیات ساختمانی راکتور دانشگاه تهران در سال ۱۳۴۰ آغاز شد و استفاده از آن در آبان ماه سال ۱۳۴۶ شروع شد.

این راکتور ۵ مگاواتی در سال های پیش از انقلاب با سوخت اورانیوم با غلظت بالای ۹۰ درصد که از طرف آمریکا تامین می شد، کار می کرد. در کنار راکتور تحقیقاتی تهران، دولت آمریکا تاسیسات مربوط به جداسازی پلوتونیوم را هم در اختیار ایران قرار داده بود.

با استفاده از این راکتور امکان انجام فعالیت های تحقیقاتی پایه در زمینه فیزیک راکتور، فیزیک نوترون و بررسی اثر پرتوهای مختلف بر مواد وجود دارد.

یکی از اهداف اصلی راکتور تحقیقاتی تهران، تولید رادیوایزوتوپ های مختلف جهت مصارف پزشکی، صنعتی و کشاورزی است.

راکتور تهران، ۳۰ سال پس از انقلاب

فعالیت راکتور تحقیقاتی تهران که در سازمان انرژی اتمی ایران قرار دارد، پس از انقلاب با مشکلاتی رو به رو شد، اما متوقف نشد.

به دلیل حساسیت ارسال اورانیوم غنی شده با غلظت بالا که در ساخت سلاح های اتمی کاربرد دارد و همچنین تیره شدن روابط ایران و کشورهای غربی به خصوص با ایالات متحده آمریکا، تامین سوخت مورد نیاز راکتور تهران به شکل رسمی با مشکلات متعددی رو به رو شد و آمریکا از ارسال اورانیوم به ایران خودداری کرد.

با این همه فعالیت راکتور تهران با تهیه اورانیوم غنی شده با غلظت پایینتر از کشورهای دیگر ادامه یافت.

به همین علت سوخت راکتور تهران در سال ۱۳۷۲ از غلظت بالا به درجه غنای پایینتری (حدود 20 درصد) تبدیل شد و این موضوع تا حدودی مشکلات تامین سوخت را رفع کرد.

در جریان طرح پرونده اتمی ایران در آژانس بین المللی انرژی اتمی، یکی از موضوعات مورد توجه آژانس وجود ذرات اورانیوم غنی شده با غلظت بالا بود که بعدا مشخص شد اورانیوم مورد استفاده در راکتور تحقیقاتی تهران است که پیش از انقلاب وارد ایران شده بود.

نماد انرژی اتمی در ایران

راکتور تحقیقاتی تهران که اولین سازه اتمی در این کشور است و به دانشگاه تهران تعلق داشت پس از تاسیس سازمان انرژیِ اتمی ایران به این سازمان تعلق گرفت.

ساختمان و گنبد راکتور اتمی تهران که در محوطه سازمان انرژی اتمی قرار دارد به عنوان نمادی از اولین قدم های ایران برای استفاده از انرژی اتمی از خیابان های مجاور قابل رویت است.

غلامرضا آقازاده، رئیس سابق سازمان انرژی اتمی ایران، سه سال پیش در آبان ماه سال ۱۳۸۵ اعلام کرده بود که این راکتور بیش از ۳۰ سال قدمت دارد و عمر مفید آن به پایان رسیده است.

آقای آقازاده گفته بود که راکتور تحقیقاتی ۴۰ مگاواتی در اراک جایگرین فعالیت راکتور تهران می شود و به دلیل مسکونی بودن ناحیه ای که راکتور تهران در آن قرار دارد، با خاموش شدن آن راکتور دیگری جایگزین اش نخواهد شد.

مقام های سازمان انرژی اتمی سه سال پس از گفته های آقای آقازاده درباره خاموش کردن راکتور تهران و جایگزین شدن راکتور اراک در این شهر برای فعالیتهای تحقیقاتی اظهار نظری نکرده اند اما با توجه به مذاکره ایران با سه کشور اتمی برای تامین سوخت راکتور تهران، به نظر می رسد که قرار است این راکتور فعلا به فعالیت خود ادامه دهد.